«Каб чалавека ў турме забіць, яго біць наогул неабавязкова. Дастаткова стварыць умовы, ад якіх ён паволі загнецца сам. Калі я прачытаў пра Машу [Калеснікаву], мяне яе гісторыя зачапіла, бо я сам год таму ў карцары думаў, што, напэўна, ужо з яго і не выйду», — кажа былы палітвязень Аляксандр. Мужчына цяжка пераносіў каранавірус, калі трапіў у ІЧУ, і прайшоў некалькі этапаў «лячэння» за кратамі. З тым самым сутыкнуўся і дыджэй з вулічных пратэстаў Папа Бо. Цяпер яны абодва ў бяспецы, а Марыя застаецца ў руках супрацоўнікаў калоніі. Як выглядае лячэнне для затрыманых і асуджаных і як ставяцца да іх, калі ніхто не бачыць, — у маналогах мужчын.
«Канваіраў абавязалі сядзець у ахоўных касцюмах. Зверху — бронекамізэлькі, рамяні з пісталетам і рацыі»
Папа Бо — Аляксандр Багданаў, арт-дырэктар культурнага цэнтра «Корпус», дыджэй, які выступаў на вуліцах Мінска падчас пратэсных маршаў. За гэта 2 верасня 2021 года музыку затрымалі і змясцілі ў ІЧУ на Акрэсціна, пазней — у ЦІП. Ён расказваў, што падчас затрымання яго моцна збілі, зламалі тры рабрыны і парвалі селязёнку. Паводле словаў Аляксандра, медыцынскія дакументы, што пацвярджаюць гэта, засталіся ў Мінску. Сам жа ён цяпер жыве ў Грузіі, куды з’ехаў праз пару месяцаў пасля таго, як яго 17 снежня 2021 года асудзілі на тры гады «хіміі».
— Калі мяне затрымліваў ГУБАЗ і выбіваў прызнальныя паказанні для відэа, білі нагамі па баках. Моцна балела ў баку, у раёне рэбраў. Калі я паступіў на Акрэсціна, казаў медработніку пра гэта — увагі ніхто не звярнуў. Два дні ў камеры боль узмацняўся — было складана ляжаць, пераварочвацца. Нават уздыхнуць нармальна, чхнуць або адкашляцца — адразу рэзкі боль.
Праз пару дзён стала зусім цяжка, таму што камера была перапоўненая і я спаў на падлозе. Я ведаў, што трэба дзяўбці супрацоўнікаў, каб мяне паглядзелі. Медработнікі прыходзілі некалькі разоў. Першая нават не дала абязбольвальнага, другая вывела на агляд, патыкала некалькі разоў мне ў бок і, раз я не курчуся ад болю, сказала: «У цябе проста удар — ты б ужо тут сагнуўся, калі б была сур’ёзная траўма».
На кавід хварэла ўся камера — хтосьці мацней, хтосьці лягчэй, — і я яго таксама падхапіў. Дзесьці на 12-ы дзень мяне і яшчэ двух мужчын (яны якраз хварэлі вельмі цяжка) вывелі ў іншую камеру. Потым мяне аднаго пагрузілі ў аўтазак і павезлі ў бальніцу ў Бараўляны, хоць тым дваім было нашмат горш.
У Бараўлянах мяне агледзелі, зрабілі здымак — доктар зафіксаваў пабоі (у мяне былі сінія азадак і ногі яшчэ з затрымання), выявіў, што ў мяне зламаныя рэбры акрамя пацверджанага COVID-19. І настаяў: назад на Акрэсціна мяне везці нельга, я застаюся. Канвой вельмі занерваваўся.
Спачатку мяне паклалі ў агульную палату, здаецца, васьмімесную, прышпілілі кайданкамі да ложка, укалолі снатворнае — і я вырубіўся. Пабудзілі раніцай, таму што вышэйшае начальства запатрабавала вылучыць мне асобную палату — «нельга, каб затрыманы ляжаў з усімі». Хоць бальніца была перапоўненая людзьмі. Медыкі былі вельмі незадаволеныя, але мяне перавялі.
Палата была ў чырвонай зоне. Канваіраў абавязалі сядзець са мной у ахоўных касцюмах, бахілах, пальчатках, дзвюх масках і шчытку. На гэта ўсё яны надзявалі бронекамізэлькі, рацыі і рамяні з пісталетам і газавым балончыкам. Так я стаў іх вязнем на два тыдні. Іх вельмі напружвала, што нельга выйсці пакурыць, што наогул трэба са мной сядзець змены па 12 гадзін (пасля гэтага яны мяняліся). Калі дактароў і медсясцёр не было, яны маскі і шчыткі здымалі: «Усё лухта. Пофіг на дактароў — мы не будзем пацець». У выніку за два тыдні некалькі чалавек з усіх, хто да мяне прыязджаў, злеглі з кавідам.
Мне раз на дзень рабілі кропельніцу і адзін укол у жывот. Не выпісвалі толькі на падставе таго, што мусяць зажыць рэбры. А каб яны нармальна зрасталіся і не траўмавалі лёгкія, трэба было рэгулярна рабіць дыхальныя практыкаванні, тым больш яшчэ і каранавірус. Яны простыя — надзімаць-здзімаць шарык, праз трубачку дзьмуць у бутэльку з вадой. Але гэта было немагчыма, таму што я ўвесь час быў прыкаваны двума кайданкамі да ложка. У такім становішчы пастаянна зацякаюць рукі, спіна.
Спадары, якія мяне ахоўвалі, адмаўляліся мяне адшпільваць, каб я хаця б сеў на ложак і надзімаў гэты шарык. У адказ: «Не паложана». Дактары перажывалі, што я не папраўлюся, што не зрастуцца нармальна рэбры. Гэтыя спадары груба адказвалі, што ім усё роўна і па статуце я павінен быць заўсёды прыкаваны. Іх не хвалявала, што мне трэба ляжаць на жываце і расхаджвацца. Бабуля-медсястра прынесла мне яблык — «не паложана». Іншая санітарка прапанавала часопіс мне даць — «не паложана, усё, начытаўся, гэта бандыт». «Ну як жа? Што ён зробіць, куды ўцячэ? Ён жа тут, ці можна яму газетку даць?» — «Не паложана!» Затое самі яны з задавальненнем елі, калі санітаркі іх падкормлівалі!
«Адну руку мне адшпільвалі, калі прыносілі ежу. Дзве — толькі калі трэба было ў прыбіральню»
Кожны дзень пачынаўся з таго, што новы канвой атрымліваў паперы наконт мяне. Тады яшчэ мая справа не была вылучаная ў асобную вытворчасць, і ўверсе былі пералічаныя ўсе артыкулы пратэстоўцаў — ад тэрарызму да зброі. І пачыналася: «О, дык ты надоўга паедзеш! Ну і чаго ты дамогся? Колькі табе заплаціла катлетная твая? Ніколькі? Дык ты, лашара, яшчэ і бясплатна трапіў! Надоўга паедзеш — тут мінімум артыкулаў на „пятнашку“. Што табе, у тваёй культуры было кепска?» І чамусьці на поўным сур’ёзе яны гэтую гісторыю гналі нон-стопам. Было чатыры ці пяць змен, і кожны раз адно і тое ж: «Ну што, Багданаў, паедзеш надоўга. Ведаеш „Воўчыя норы“ (так называюць калонію ўзмоцненага рэжыму № 22 у Івацэвічах. — Заўв. рэд.)? Там цябе хутка нагнуць».
Як я хутка зразумеў, па іх правілах у іх заўсёды павінен быў быць са мной візуальны кантакт. Адну руку мне адшпільвалі, калі прыносілі ежу. Напаўлежачы, напаўседзячы я еў. Дзве — толькі калі трэба было ў прыбіральню. Тады яны ўтрох вялі мяне, заходзілі ў прыбіральню, глядзелі, як я сікаю. Памыцца мне трэба — таксама стаяць за спінай і чакаюць, пакуль я памыюся.
У бальніцы яны вызначылі, што мне, як і на Акрэсціна, наогул не належаць перадачы. І мама, і адвакат спрабавалі перадаць рэчы, бо я ўжо два тыдні знаходзіўся ў тых самых шкарпэтках, майтках, лёгкай шмотцы, у якой мяне забралі з дому. Ну і нейкія сродкі гігіены — зубную шчотку, пасту, тыя ж абцужкі, таму што пазногці адраслі. Усё гэта прынялі, але мне не аддалі. Доктар вельмі доўга настойваў, каб мне дазволілі памыцца. І ўжо проста сказаў, што не будзе аглядаць, бо ад мяне смурод ідзе. Толькі ў канцы другога тыдня мне дазволілі на пяць хвілін залезці ў душ і надзець тое ж адзенне.
Камунікацыю доктара, медсясцёр са мной максімальна забаранялі. Але ўсім было цікава, што гэта за маньяк ляжыць: прыкаваны кайданкамі, увесь брудны, у смярдзючай вопратцы, барада і вусы адраслі, з кіпцюрамі, яго яшчэ і вартуюць з аўтаматам і пісталетамі (смяецца). Персанал не ведаў, што гэта ўсяго толькі дыджэй! Хоць пазней мне расказалі, што з дактарамі размаўляла мама, валанцёры, і яны разумелі, хто я такі.
Яшчэ на Акрэсціна ў мяне спыніўся кішэчнік. Пакуль я там быў, не мог схадзіць у прыбіральню па-вялікаму. І дактары ў бальніцы спрабавалі мне дапамагчы з гэтым. Калі я сказаў, што два тыдні не хаджу ў прыбіральню, мяне адшпілілі і пры мянтах зрабілі клізму. Пакуль я сядзеў і з сябе ўсё гэта выдаваў, яны ўтрох смяяліся.
Самі яны тупілі ў тэлефоны, гарталі Цікток. І ўсё — без навушнікаў. Гэта быў рэальны псіхалагічны аўдыёціск: з трох тэлефонаў фігачыць аднолькавае музло з Ціктока. Даводзілася ляжаць і спрабаваць вырубіцца. Заплюшчыў вочы, каб яны не размаўлялі са мной. Так ты ляжыш і тупіш у сцяну гадзінамі. Ну і часам яны паміж сабой размаўлялі — пра інтэрнат, як шукалі, хто наступны на змену пойдзе. Такія прымітыўныя размовы. Маладыя звычайна былі з глыбінкі і расказвалі, што пайшлі ў міліцыю, каб не трапіць у армейку.
Пад канец яны ўжо ціснулі на дактароў, каб тыя выпісвалі, і мацней — на мяне: «Ты сімулюеш, каб тут ляжаць! Кажы, што ўжо не баліць. Нас задзяўбло кожны дзень у гэтыя Бараўляны ездзіць». І яны даціснулі — мяне выпусцілі, хоць рэбры яшчэ не да канца зрасліся. Хоць мне ўжо рэальна было лепш, таму я сам казаў, што не баліць.
Калі мяне перад выпіскай паўторна накіравалі на здымак у іншы корпус, я ішоў прышпілены да двух канваіраў, а ў кабінеце перад рэнтген-апаратам яны не хацелі ад мяне адшпільвацца: «Не паложана». Іх ледзь угаварылі (смяецца).
Праца майго кішэчніка нармалізавалася ўжо калі мяне перавялі на Валадарку і там была нармальная ежа. Пасля вызвалення ў зале суда мне вылучылі грошы на поўнае абследаванне. Тады дактары мне сказалі, што ўсё нармальна загаілася — і селязёнка, і рэбры. А ў мяне ў прынцыпе такі арганізм, што на мне ўсё гоіцца як на сабаку.
Памятаю, яшчэ ў самым пачатку на Акрэсціна адвакат мне казала прасіцца ў бальніцу — нібыта там будзе лягчэй. Але гэтая бальніца ў Бараўлянах — самы жорсткі вопыт маёй адседкі. Па факце ўмовы сапраўды лягчэйшыя: ты ляжыш на мяккім ложку, на пасцельнай бялізне, ясі не нейкае г**** з гліны. Але быць пастаянна прыкаваным кайданкамі, якія сціраюць скуру, і два тыдні ты ні з кім не пагаворыш, табе няма на што адцягнуцца — ты нават нічога не бачыш, акрамя сцяны і мянтоў побач. Псіхалагічна гэта цяжка, я за два тыя тыдні падпракіс. Хоць у цэлым перанёс усё дастаткова добра: мяне цяпер гэта не трыгерыць, не хвалюе. Нават псіхолаг заўважыў, што ў мяне няма траўмы. Я гляджу на гэта ўсё як на цікавы эпізод маёй бурнай біяграфіі.
«Пляваў на сурвэтку, паказваў у кармушку гэтую скрываўленую паперку — медсястра пытала, навошта я сабе кусаю язык»
Аляксандр — былы палітвязень з Брэсцкай вобласці. Мужчына быў затрыманы ў сярэдзіне кастрычніка 2021 года, а ў сярэдзіне студзеня 2022-га — асуджаны на 3 гады «хіміі» за ўдзел у пратэстах. Але да адпраўкі ў папраўчую ўстанову змог уцячы з краіны. Спачатку ён быў на Акрэсціна, потым у Жодзіне, пасля — у СІЗА на Валадарскага. Мы не называем прозвішча суразмоўцы, яно і іншыя яго звесткі ёсць у рэдакцыі.
— Яшчэ дома я захварэў на каранавірус, але адчуваў сябе сярэдне. Калі мяне забралі на Акрэсціна, медсястра на ўваходзе сказала, што з высокай тэмпературай чалавека прымаць нельга, ГУБАЗіК адказаў: «Гэтага можна».
Мяне пасадзілі ў адзіночку. На чацвёрты дзень стан ужо быў цяжкім, пачалося кровахарканне: быццам лёгкія парэзалі, кроў проста вылівалася. Я пляваў на сурвэтку, паказваў у кармушку гэтую скрываўленую паперку, прасіў паклікаць доктара. Старшая медсястра прыходзіла і пытала: «Навошта вы сабе кусаеце язык? Не трэба гэтага рабіць. Разумею, вам дрэнна, але не траўмуйце сябе — можаце ў Навінкі трапіць».
На іншай змене да мяне прыйшла больш лаяльная медсястра, я ёй тлумачыў (у мяне медыцынская адукацыя), што трэба нешта рабіць. Яна спытала, чым можа дапамагчы, і я папрасіў купіць таблеткі — дэксаметазон (прэпарат прызначаюць у тым ліку пры запаленчых захворваннях. — Заўв. рэд.), кропельніцу і фізраствор, вітаміны якія-небудзь. Яна паспела гэтыя таблеткі і кропельніцу прынесці, пракрапала мяне.
Чацвёра сутак я не спаў. Такую задачу наглядчыкам паставіла начальства, таму, калі я засынаў, дзверы адчыняліся, заходзіў чалавек і будзіў мяне. Калі фельчар пайшла перадаваць маю просьбу, каб у бальніцу завезлі, начальнік прыйшоў да мяне ў камеру: «Што, табе дрэнна? Вельмі? Ну дык трэба пацярпець». Але на наступны дзень ад недасыпання я ўжо проста вырубіўся на падлозе. Тады яны, мабыць, падумалі, што я «патух», і ўсё-такі павезлі мяне напаўпрытомнага ў бальніцу. Як потым мне патлумачылі ахоўнікі, каб даказаць, што табе кепска, трэба, каб ты ўжо валяўся. Так і было, як я сам заўважаў: людзей забіралі на лячэнне, калі яны проста не маглі ўстаць ці ўжо не варушыліся, каб не зрабіць сабе горш.
Мяне прывезлі ў 4-ю гарадскую бальніцу, там узялі аналізы, зрабілі рэнтген, КТ. Доктар сказаў, што ў мяне двухбаковая пнеўманія. Мяне паклалі спачатку ў калідор, потым — у палату інтэнсіўнай тэрапіі, актыўна крапалі антыкаагулянты. Трапілася добрая доктарка — яна мяне старанна лячыла. У першую ноч мне далі снатворнае, таму што сон збіўся.
Увесь гэты час за мной сачылі вартавыя, канваіры. Іх было трое — адзін ля галавы, другі — ля ног, трэці — на дзвярах з аўтаматам. Кругласутачна ты прышпілены да ложка, рукі выцягнутыя наперад. Пры цяжкай форме кавіду амаль увесь дзень ляжыш на жываце, пад грудзьмі — падушка. І, ведаеце, беларуская міліцыя неяк расчалавечвае, мабыць. Калі ім тлумачыш, што табе трэба павярнуцца, а ў кайданках гэта зрабіць цяжка, таму просіш адшпіліць, — для іх гэта проста трагедыя! А збегчы ж немагчыма, ты нікуды не падзенешся (смяецца). Кропельніца — з кайданкамі. У прыбіральню — таксама з кайданкамі, канваіры ходзяць за сабой.
Адзін з канваіраў, нешта на яго найшло, дазволіў мне паспаць без кайданкоў адну ноч. А так яны ці моўчкі сядзелі ў тэлефонах, ці са мной размаўлялі. Скардзіліся, што ім даводзіцца так цяжка — нас, бандытаў, вартаваць. Не падабаюцца ім гэтыя змены ў бальніцах. Але ў цэлым, дарэчы, мяне асабліва не чапалі — ім нецікава, яны жывуць сваім жыццём. Палітыку яны паміж сабой не абмяркоўвалі, часцей зарплату. Цікава, што вышэйшая адукацыя з тых, з якімі я гаварыў, была толькі ў аднаго. У астатніх армія і школа міліцыі.
«Я сказаў ахоўніку: „Пакліч якога-небудзь тэрапеўта, інакш будзеце на насілках выносіць“. Ён аджартаваўся, што вынесуць, калі спатрэбіцца»
У гарадской бальніцы мне дазволілі пабыць два з паловай дні. Потым прыйшла доктарка, сказала, што нічога не можа зрабіць: паступіў загад ад «містара Х» ні ў якім разе не пакідаць мяне там. Мяне спакавалі ў «вадалазны» касцюм (гаворка пра ахоўны касцюм для людзей, у якіх пацверджаны COVID-19. — Заўв. рэд.), пасадзілі ў аўтазак і павезлі ў Жодзіна. Там сустрэлі і сказалі, што адпраўляюць у мясцовую міжтурэмную бальніцу.
Павялі ў падвал, пасадзілі ў камеру — увечары я зразумеў, дзе знаходжуся, таму што хлопцы перакрыкваліся. Гэта было ШІЗА, карцар. На сцяне вісеў лісточак «Правілы паводзін у карцары» і побач яшчэ адзін — «Правілы паводзін у бальніцы». Фортку ў акне я падпіраў венікам, каб не прадзімала. У першы тыдзень давалі коўдру, дазвалялі спаць удзень. Праўда, над акном увесь час брахаў сабака, і я зноў не спаў.
На другія суткі да мяне прыйшоў фельчар і спытаў, як я сябе адчуваю. А я ляжаў, не ўставаў. Потым прыходзіў інфекцыяніст, у яго я папрасіў вітамін В12, гепарын — усё, што ён мне мог даць, хоць у іх, як я разумею, ёсць усё.
У бальніцы табе ставяць кропельніцу — літр за раз. А ў Жодзіне — тры разы на дзень па 100 мілілітраў. Вось уявіце: што гэта для чалавека вагой 90 кг? І ў якога кішэчнік не працуе, дэфіцыт вадкасці. Яшчэ ў мяне балела печань, і ад гэтага па тры капсулы на дзень прыносілі. Хоць гэты прэпарат прапісваецца ўжо на рэабілітацыі і курсам месяцы на тры-чатыры, а мне прызначылі як лячэнне.
Каб чалавека ў турме забіць, яго біць наогул неабавязкова. Дастаткова стварыць умовы, ад якіх ён паволі загнецца сам. Напрыклад, не даваць спаць, не лячыць. У мяне ў карцары паўторна развілася бяссонніца. Ежа не «заходзіла», таму што ў карцар затрыманым нясуць усю дрэнь, якую толькі можна знайсці. Вага падае. Ужо сэрца пайшло ўразнос.
У гэтым карцары, хварэючы, я правёў месяц. Сядзець столькі ў адзіночцы цяжка. Ужо тыдні праз два здаецца, што ты вар’яцееш. Не можаш ні чытаць, ні з кімсьці камунікаваць. Добра, што я мог пісаць жонцы лісты. Хоць што мне, што ад мяне не даходзіла каля 80% канвертаў — не прапусціць могуць за апісанне камеры або нават калі проста расказваеш, як жыццё. Я пісаў жонцы, што ўжо адсюль, напэўна, і не выйду. Сам сябе пытаў: выцягну ці не выцягну?
Апошні тыдзень рэжым як у ШІЗА: пад’ём, ложак да сцяны, сядзець толькі на зэдліку. Пад канец я сказаў ахоўніку: «Пакліч якога-небудзь тэрапеўта, інакш будзеце на насілках выносіць». Ён аджартаваўся, што вынесуць, калі спатрэбіцца, але паклікаў. Прыйшла, здаецца, талковая жанчына і адвяла мяне ўжо сапраўды ў гэтую міжтурэмную бальніцу.
Там плітачка, усё прыгожа. У мяне ўзялі аналізы — яны былі кепскія. Прызначылі эсенцыяле: «Вам дрэнна, але мы нічога зрабіць не можам». Але доктарка прапанавала: «Ты кажаш, што здаровы, а я закрываю ўсе гэтыя твае справы і настойваю, каб цябе перавялі ў агульную камеру. Павер, гэтым я табе дапамагу». І яна мела рацыю — псіхатэрапеўт мне прызначыў магутныя снатворныя, таму што я без сну ўжо хадзіў і трызніў. Мяне завялі ў душ, першы раз за месяц далі памыцца і адправілі ў агульную камеру, я выпіў гэтую таблетку і заснуў.
Раскажу яшчэ пра лячэнне ў Жодзіне. Да нас у камеру прывезлі мужчыну (яго звалі Андрэй), у якога гніла нага. Ён неяк шчыльна зашнуроўваў чаравікі, абмотваў шнурок вакол шчыкалаткі і так занёс сабе інфекцыю. Прывезлі Андрэя за тое, што яны з сябрам пілі, і ён у бары разлічыўся яго картай.
Пра гнілую нагу мы даведаліся, таму што ад яго жудасна смярдзела. Я, гледзячы на яго нагу, ужо і на свае праблемы забыўся. Папрасілі, каб фельчар паглядзеў і яго адвезлі ў бальніцу — ахоўнікі сказалі: «Так, добра». І некалькі дзён нічога не адбываецца. Мы самі нейкімі анучамі і вадой абмывалі яму гэтую нагу. Калі ён ужо не хадзіў, зайшоў начальнік турмы, Андрэй сядзеў без шкарпэткі — той глядзіць, вочы акругляюцца: «А вы звярталіся па дапамогу?!» Мы патлумачылі, што чатыры дні клічам фельчара, а той кажа, што ўсё ў парадку, і зноў ніякай рэакцыі.
Нам удалося дастаць таблеткі фурацыліну (прэпарат выкарыстоўваюць пры лячэнні гнойных ран на целе. — Заўв. рэд.), і вось мы яго самі растваралі ў вадзе і мылі раны гэтаму Андрэю. Яшчэ дасталі дзве вялікія таблеткі амаксіцыліну (антыбіётык шырокага спектру дзеяння. — Заўв. рэд.). І праз некалькі дзён фельчар прынёс два бінты: «Закруціце яму нагу». Пакуль я там быў, у яго рана трохі пачала падсыхаць, а потым ён выйшаў і дзякаваў, што я яму дапамог.
Напэўна, у мяне ў самога быў нейкі запас здароўя, ну і добра, што доктар у мінскай бальніцы мяне стабілізаваў. Але трэба разумець, што за кратамі так ставяцца да ўсіх, за выключэннем бандытаў і тых, хто неяк сябруе з адміністрацыяй. Дапамога там — максімум аспірын. Камусьці на таблетку больш, камусьці менш. І тое, з раніцы папрасіў — да вечара прынясуць. І яшчэ здзекуюцца: заходзяць з поўнай торбай лекаў, ты гэта бачыш, а яны табе кажуць, што ў іх нічога няма. Думаю, так было і з Машай [Калеснікавай]. Яна магла прасіць ёй дапамагчы, але пакуль чалавек не ўпадзе, яму нічога не зробяць. Калі бачаць, што ўжо ляжыць — вось тады можна везці ў бальніцу.
Я ў жыцці шмат чаго бачыў. Але тады думаў — гэта ж твае землякі, беларусы, хоць і турэмшчыкі, як яны могуць быць такімі? За сваю тысячу рублёў заробку — такімі бесчалавечнымі, бязлітаснымі. І няважна, палітычны ты ці звычайны арыштаваны, як той жа Андрэй. Я за перакананні сеў, а ён за аплату гарэлкі ў бары чужой карткай, але стаўленне і да мяне паганае, і да яго паганае.